Quốc hội đã thảo luận về dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Sở hữu trí tuệ (SHTT). Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Nguyễn Mạnh Hùng cho biết, sản phẩm do AI tự động tạo ra, không có sự tham gia của con người thì không được bảo hộ bản quyền, sáng chế.
Tại phiên thảo luận, ĐBQH Phạm Trọng Nghĩa (Đoàn Lạng Sơn) cho rằng, dự thảo Luật không thừa nhận quyền SHTT của AI và không bảo hộ các tác phẩm do AI tạo ra. Việc không ghi nhận quyền SHTT đối với các sản phẩm của AI được lập luận là: quyền SHTT là công cụ để bảo vệ giá trị sáng tạo của con người, giá trị sáng tạo lao động trí óc của nhân loại; việc công nhận quyền SHTT cho những sản phẩm được tạo ra bởi máy móc sẽ tạo sự bất công cho những tác giả sử dụng chính trí tuệ của mình để sáng tạo ra những tác phẩm thật sự…
Ngoài ra, nếu công nhận thì có thể bị AI cạnh tranh mất việc làm. Bởi lẽ, AI có thể tạo ra các tác phẩm chất lượng cao với tốc độ nhanh và chi phí gần như bằng không sẽ khiến các doanh nghiệp không còn cần thuê con người, dẫn đến bị thất nghiệp hoặc giảm giá trị lao động.
Ở chiều ngược lại, việc công nhận SHTT đối với các sản phẩm do AI tạo ra sẽ góp phần thúc đẩy đổi mới sáng tạo. Nếu sản phẩm do AI tạo ra không được bảo hộ sẽ dẫn đến dễ bị sao chép tràn lan; từ đó, giảm động lực sáng tạo của cá nhân và giảm nhu cầu đầu tư của doanh nghiệp.
Đối với các quốc gia đang phát triển như Việt Nam, việc thu hút đầu tư vốn và công nghệ vào AI là rất quan trọng. Bên cạnh đó, để phát huy trí tuệ Việt, cần có cơ sở pháp lý để bảo hộ SHTT đối với các sản phẩm cho AI Việt tạo ra, đây cũng là tiền đề quan trọng để đưa AI Việt ra thế giới, giảm phụ thuộc vào các tập đoàn công nghệ toàn cầu (Big Tech).
Mặt khác, việc xác định chủ thể SHTT cũng giúp ràng buộc trách nhiệm bồi thường thiệt hại một cách rõ ràng hơn, công bằng hơn và giảm được kiện tụng. Nghị quyết 57 của Bộ Chính trị đã yêu cầu đưa thể chế thành một lợi thế cạnh tranh trong phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số.
Do đó, ĐB Nghĩa đề nghị ghi nhận quyền SHTT đối với các tác phẩm do AI tạo ra và áp dụng mô hình bảo vệ có điều kiện. Đồng thời, nhấn mạnh nguyên tắc sáng tạo của con người là yếu tố cốt lõi. Xác định rõ AI không phải là chủ thể quyền mà chủ thể quyền là con người, là người cuối cùng sử dụng, vận hành AI, trừ trường hợp có thỏa thuận là người khác. Cách tiếp cận này không phủ nhận vai trò của AI nhưng vẫn giữ vững yêu cầu về tính nguyên gốc của sản phẩm và sự sáng tạo của con người.
Về nội dung này, Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Nguyễn Mạnh Hùng cho hay AI không phải chủ thể quyền sở hữu trí tuệ. Vì vậy sản phẩm do AI tự động tạo ra không có sự tham gia của con người thì không được bảo hộ bản quyền sáng chế như tác phẩm của con người.
Tuy nhiên sản phẩm do con người sử dụng AI như một công cụ để tạo ra, như một bức vẽ, nếu con người có đóng góp đáng kể ý tưởng, chỉ đạo được chỉnh sửa kết quả AI thì có thể công nhận là tác giả, nhà sáng chế.
Còn nếu con người đóng góp ít, dùng AI như một đồng nghiệp, ví dụ chỉ đưa ra yêu cầu ngữ cảnh thì không phải tác giả, nhưng có quyền sử dụng thương mại. Việc quy định như vậy là phù hợp theo xu hướng tiếp cận của các nước. Từ đó bộ trưởng cho biết luật sẽ giao Chính phủ xác định mức độ sáng tạo của người dùng để có cơ chế bảo hộ phù hợp.
Về việc sử dụng thông tin đã được công bố hợp pháp công khai với công chúng, có thể được thiết kế nhằm mục đích huấn luyện AI. Tuy nhiên điều kiện đặt ra là kết quả đầu ra của AI không xâm phạm quyền tác giả.
Theo Bộ trưởng, AI mà không được tiếp cận dữ liệu thì sẽ không có AI. AI là trí tuệ nhân tạo, nên cách chúng ta ứng xử như thế nào với trí tuệ con người thì cũng nên ứng xử như vậy với AI. Tuy nhiên tiếp thu các ý kiến của đại biểu, ban soạn thảo sẽ nghiên cứu và cân nhắc thận trọng nội dung này để chỉnh sửa phù hợp.
Nhanhieuviet (Theo Tạp chí Sở hữu Trí tuệ - Link gốc)
