Phán quyết của tòa án Hoa Kỳ về AI và bản quyền gần đây dường như là một chiến thắng cho các công ty AI, tuy nhiên, thắng lợi nhỏ này có thể khiến các ông lớn công nghệ phải trả giá bằng việc thực sự trao lợi thế cho những người nắm giữ bản quyền sáng tạo.
Theo CompleteMusicUpdate, tháng trước, công ty AI Anthropic đã thoát khỏi một vụ kiện bản quyền mới với một chiến thắng khá ’vang dội’ khi một thẩm phán Hoa Kỳ đã phán quyết rằng việc đào tạo một mô hình AI tạo sinh bằng cách sử dụng sách có bản quyền được trích dẫn hợp lý (Fair use) là hợp pháp. Đây là một trong những phán quyết quan trọng đầu tiên liên quan đến dữ liệu đào tạo AI và bản quyền. Quyết định từ tòa án trong vụ việc được đánh giá có thể có tác động sâu rộng đến các ngành công nghiệp sáng tạo, bao gồm cả âm nhạc.
Mặc dù Anthropic đã ăn mừng chiến thắng, tuy nhiên, theo ý kiến của một số chuyên gia, vụ kiện này cũng mở ra cánh cửa cho những thiệt hại tiềm tàng lên tới hơn một nghìn tỷ đô la của công ty này.
’Fair use’ không thể bị lợi dụng
Theo thông tin bản án, Anthropic đã huấn luyện mô hình AI Claude bằng cách sử dụng một bộ dữ liệu khổng lồ, với hàng triệu cuốn sách lậu được sử dụng. Đây chính là yếu tố ’tiềm tàng’ có thể đưa đến những nguy cơ lớn trong tương lai.
Trong vụ kiện mang tính bước ngoặt này, thẩm phán Hoa Kỳ William Alsup đã làm rõ rằng mặc dù việc sử dụng tài liệu có bản quyền có thể đủ điều kiện được coi là sử dụng hợp lý, nhưng việc sử dụng đó phải được thực hiện một cách hợp pháp chứ không phải thông qua nội dung lậu.
Ông ví vụ kiện này với cuộc đấu tranh của ngành công nghiệp âm nhạc với nền tảng Napster trong những ngày đầu của nền công nghiệp không khói phát trực tuyến. Theo lời ông, Anthropic đã "vi phạm Đạo luật Bản quyền bằng cách tải xuống hàng triệu tác phẩm theo kiểu Napster".
Điều quan trọng là, Alsup cũng cho biết biện hộ sử dụng hợp lý có thể được áp dụng trong trường hợp này một phần vì các đầu ra do AI tạo ra "có tính biến đổi ngoạn mục". Khái niệm này rất quan trọng trong luật pháp Hoa Kỳ khi xem xét biện hộ sử dụng hợp lý trong trường hợp vi phạm bản quyền. Vì vậy, dữ liệu huấn luyện không chỉ phải có nguồn gốc hợp pháp mà nội dung thu được cũng phải khác biệt đáng kể so với bản gốc để đủ điều kiện được coi là sử dụng hợp lý.
Do quy mô của nội dung lậu liên quan, vụ kiện hiện đã được nâng cấp thành vụ kiện tập thể. Điều này có nghĩa là Anthropic có thể phải đối mặt với các khiếu nại từ tối đa bảy triệu tác giả, với luật pháp Hoa Kỳ cho phép mỗi tác giả yêu cầu bồi thường thiệt hại lên đến 150.000 đô la cho mỗi lần vi phạm. Con số này tăng lên nhanh chóng và có thể dẫn đến thiệt hại lên tới hơn một nghìn tỷ đô la.
Vì vậy, mặc dù các công ty AI lấy lý do sử dụng hợp lý để huấn luyện các mô hình dựa trên nội dung có bản quyền, nhưng nội dung đó phải được tiếp cận một cách hợp pháp và tạo ra những kết quả có tính chuyển đổi đáng kể.
Liệu ngành công nghiệp âm nhạc có được hưởng lợi từ phán quyết này?
Mặc dù vẫn chưa rõ liệu phán quyết này có được áp dụng rộng rãi trong toàn ngành công nghiệp sáng tạo hay không, nhưng nó có thể có những tác động mạnh mẽ đến thế giới âm nhạc. Xét cho cùng, ngành công nghiệp âm nhạc cũng đã cáo buộc các công ty AI sử dụng bài hát của họ để đào tạo các công cụ tạo nhạc mà không có giấy phép hoặc sự cho phép của chủ sở hữu bản quyền.
Thực tế, Anthropic đã và đang bị các nhà xuất bản âm nhạc kiện. Các hãng thu âm lớn đang nhắm vào các công ty tạo nhạc AI là Udio và Suno, trong đó Suno cũng bị GEMA (một hiệp hội thu phí bản quyền) kiện và một nhạc sĩ đang đấu tranh cho các nghệ sĩ indie.
Phán quyết của thẩm phán chỉ áp dụng riêng cho sách, nhưng các nguyên tắc rộng hơn có thể áp dụng cho âm nhạc. Nếu tòa án yêu cầu các công ty AI chứng minh dữ liệu đào tạo của họ có nguồn gốc hợp pháp và nội dung được tạo ra có "tính chuyển đổi ngoạn mục", điều này có thể tạo ra một tiền lệ ít nhiều có lợi cho các chủ sở hữu bản quyền âm nhạc ở Hoa Kỳ. Điều đó có nghĩa là các bản nhạc do AI tạo ra sẽ cần phải có âm thanh khác biệt rõ rệt so với bản gốc để tránh các khiếu nại vi phạm.
Mặc dù ngoại lệ sử dụng hợp lý có thể có lợi cho các công ty AI, nhưng những khoản bồi thường khổng lồ khi họ làm sai thực sự có thể có lợi cho các nhà sáng tạo.
Nếu các công ty AI biết rằng họ có thể phải bồi thường hàng tỷ đô la cho việc sử dụng nội dung không được cấp phép hoặc tạo ra nội dung không mang tính chuyển đổi, thì việc ký kết hợp đồng với các chủ sở hữu bản quyền sẽ trở nên hợp lý hơn rất nhiều.
Đó có thể là tin tốt cho các nghệ sĩ, nhà xuất bản và hãng thu âm, những người đã và đang kêu gọi sự minh bạch, cấp phép và đền bù công bằng từ các nền tảng AI. Nhân tiện, giải pháp có thể nằm ở các trình tạo nhạc AI có đạo đức hơn như Musical AI, giải quyết những vấn đề này.
Vụ việc này cho thấy "sử dụng hợp lý" không phải là một sự miễn trừ. Các công ty AI vẫn cần tôn trọng luật bản quyền và chủ sở hữu quyền, nếu không hậu quả có thể rất lớn.
Mặc dù chưa thể chắc chắn ai sẽ là kẻ chiến thắng cuối cùng, tuy nhiên các vấn đề được bóc tách từ vụ kiện này sẽ giúp tạo nên những bước tiến lớn cho việc xây dựng các chính sách quản lý việc đào tạo trí tuệ nhân tạo.
Nhanhieuviet (Theo Tạp chí Sở hữu Trí tuệ - Link gốc)
